Ικαρία- Ακου μια Μεγάλη Ιστορία !

 Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα  ραδιοφωνική  εκπομπή     για την Ιστορία της Ικαρίας του χθες ,αλλά και του σήμερα   Δυο σπουδαίες Ικάριες λαλιές ξετυλίγουν  το σοφό κουβάρι των  προγόνων  μας   Ένα κουβάρι γιομάτο  με κάμπιες που όταν το φυσάς  ,Χριστέ μου, μεταμορφώνονται σε   πεταλούδες!                                                    

                                                                                                                           «Η Ικαρία είναι μια κιβωτός στο Αιγαίο. Διέσωσε πανάρχαιες παραδόσεις, ιστορία και γλώσσα», λέει ο Θεμιστοκλής Κατσαρός,ιστορικός – αρχαιολόγος και εμβληματική προσωπικότητα της Ικαρίας. «Οταν έφυγαν οι τελευταίοι Φράγκοι από τη Ρόδο και οι Τούρκοι κυριάρχησαν στο Αιγαίο, οι Ικαριώτες κατέφυγαν σε δυσπρόσιτα μέρη στα βουνά, ξεκινώντας μια νέα ζωή στην αφάνεια. Εκεί διατήρησαν έθιμα και γλώσσα».
Οταν γύρω στο 1930 επισκέφθηκε το νησί ο γλωσσολόγος του Πανεπιστημίου Αθηνών Γ. Χατζιδάκις έμεινε έκπληκτος από το ικαριώτικο ιδίωμα που διέσωζε τύπους της αρχαίας ιωνικής διαλέκτου. Αυτή η γλώσσα επιζεί μέχρι σήμερα σε χωριά και γηραιότερους. «Αυτό που δεν έκαναν ολόκληροι αιώνες κάνει σήμερα η τηλεόραση»… Το έθιμο της κούνιας που αναβιώνει το Πάσχα γινόταν στην αρχαιότητα για να εξευμενιστεί η Ηριγόνη κόρη του Ικαρίου που κρεμάστηκε όταν βρήκε τον πατέρα της δολοφονημένο. Τα έθιμα του Κλείδωνα είναι επίσης πανάρχαια, ενώ πολλά τοπωνύμια έχουν αρχαίες ρίζες.
«Το νησί κατοικείται από το 13000 π.Χ. συνεχώς. Εχουν βρεθεί θέσεις της μεσολιθικής περιόδου στη θέση Κεραμέ, ενώ νεολιθικές θέσεις υπάρχουν στο Νίφι και στο Γλαρέδο (με κυκλικές κατοικίες όπως στην Χοιροκιτία της Κύπρου) κ.α. Τα είχα εντοπίσει όταν ήμουν φοιτητής και αρχικά δεν με πίστευαν».
Κατά τη μυθολογία, στην Ικαρία γεννήθηκε ο Διόνυσος, που δώρισε στο νησί την καλλιέργεια της αμπέλου. Αρχαία κείμενα αναφέρουν πως στην Ικαρο φύτρωσε για πρώτη φορά αμπέλι. Στον Ομηρο αναφέρεται ο πράμνειος οίνος που ήταν περιζήτητο κρασί της αρχαιότητας. Στην κλασική εποχή άνθισαν δυο πόλεις, η Οινόη (βόρεια) και οι Θέρμες (νότια). Οι αρχαίοι είχαν αξιοποιήσει τις ιαματικές πηγές που αναβλύζουν από το Θερμό της Λευκάδας μέχρι το Δράκανο και την Αγία Κυριακή. Τον 3ο αι. π.Χ. μετονομάστηκαν από Θερμαίοι του Ικάρου σε Ασκληπιείς του Αιγαίου.
«Τα λουτρά θεωρούνται τα καλύτερα του κόσμου λόγω της περιεκτικότητάς τους σε ραδόνιο. Η πηγή της Αρτέμιδος έχει τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα από όλες τις πηγές του κόσμου σε ρέον ύδωρ». Στην Ικαρία καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά η πατάτα, που εισήχθη από Ικαριώτες αιχμαλώτους στην Μπαρμπαριά μέσω Γαλλίας τον 19ο αιώνα, πριν τη φέρει ο Ιωάννης Καποδίστριας. «Την ίδια πατάτα καλλιεργούσαν μέχρι τη δεκαετία του 1950 οπότε εισέβαλαν οι ξενικοί σπόροι και χάθηκε».
Τα ίχνη επίσης είναι ισχυρά από τα βυζαντινά χρόνια και την παλαιοχριστιανική εποχή. Το 1912 όταν ξέσπασε η ικαριακή επανάσταση οι Ικαριώτες μέτρησαν το τουρκικό ταμείο, μοίρασαν εξίσου στους αιχμαλώτους το ποσό, τους φόρτωσαν σε ένα καράβι και τους παρέδωσαν στη Σάμο. Από τις 17/7 έως τις 4/11 όταν ενώθηκαν με την Ελλάδα τύπωσαν γραμματόσημα, έγραψαν σύνταγμα, οργάνωσαν διοίκηση, στρατό αγροφυλακή και χωροφυλακή, εκπαίδευση, δικαιοσύνη, τελωνεία, φορολογικό σύστημα. «Μέσα σε 110 μέρες έγιναν τόσα όσα δεν έγιναν σε 100 χρόνια»…                                       «Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει».Νίκος Καζαντζάκης                                                                                                                                                     Καλεσμένοι στην εκπομπή των Γ. Λεκάκη - Α. Μαζαράκη ο αρχαιολόγος, κ. Θέμης Κατσαρός και η εκπαιδευτικός, Μαρία Κράτσα. Η εκπομπή μεταδόθηκε από τον "901"                                                                                                                                                  

πηγες Πηγή: http://www.thetravelbook.gr/http://www.fryktories.net/

Τα ποτάμια και η μόλυνση. Μελετώντας το παρελθόν κατανοείς το παρόν

Του Πέτρου Θέμελη

Ο χρόνος που μας χωρίζει από το παρελθόν αποτελείται από μιαν αδιάσπαστη αλληλουχία αρχαιολογικών και ιστορικών στρωμάτων, δεν είναι ένα χάσμα που πρέπει να γεφυρωθεί, δεν διακόπτει την πολιτιστική συνέχεια αλλά αποτελεί το σταθερό έδαφος της διαδικασίας στην οποία έχει τις ρίζες του το παρόν. (1) Tο παρελθόν συνεχίζει την ύπαρξή και την επίδρασή του διά μέσω των γενεών, είναι υψίστης σημασίας μορφωτική και ανθρωπιστική δύναμη. 

Ο κόσμος μας έχει ανάγκη να επιστρέψει σε εποχές, κείμενα και επιτεύγματα του παρελθόντος που καθόρισαν τη φυσιογνωμία του. Τα επανεξετάζει με νέα οπτική και σύγχρονα μέσα, τα κρίνει εκ νέου στην προσπάθειά του να κατανοήσει τόσο τη σύγχρονη εποχή, όσο και τους αιώνες από τους οποίους αυτή κατάγεται. Μελετώντας το παρελθόν, κατανοεί κανείς ευκολότερα το παρόν. (2) Το παρελθόν επενεργεί καταλυτικά στο παρόν.

H Iστορία αναφέρεται πρωτίστως στον άνθρωπο, στη δραστηριότητα και τη μοίρα του. Eντάσσονται σε αυτήν φυσικά δεδομένα και στοιχεία, όπως το γεωγραφικό τοπίο, ως κατοικία, ως τόπος εργασίας, επίσης οι δρόμοι της στεριάς και της θάλασσας, οι ποταμοί. «O άνθρωπος ως φυσικό ον είναι τοποθετημένος σε καθορισμένη περιοχή, βρίσκεται στους κόλπους της φυσικής πραγματικότητας, και ταυτόχρονα ζει σε ορισμένη ιστορική εποχή ενός συγκεκριμένου πολιτιστικού και πνευματικού ορίζοντα». (3) Eίναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι οι γεωγραφικές συνθήκες επηρεάζουν και προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο ζωής και σκέψης, τις πεποιθήσεις και τις αισθητικές αξίες των τοπικών κοινωνιών και έμμεσα τη μορφή των πολιτειακών συστημάτων. Οι αρχαίοι Ελληνες έβλεπαν παντού στη φύση το στοιχείο της ζωής. 

Το ενδιαφέρον για την αλλοίωση και την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος έχει τις ρίζες του στην κλασική αρχαιότητα. Ο Πλάτων ενδιαφέρονταν ζωηρά για το φυσικό περιβάλλον. Ο σοφιστής Κριτίας, στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα (111,α-δ) περιγράφει με μελανά χρώματα την αποψίλωση των δασών και την απογύμνωση της γης:

«Eίναι σαν να αρρώστησε βαριά το σώμα της και τού ‘μειναν μονάχα τα οστά, καθώς ξεπλύθηκε το παχύ και απαλό της χώμα. Ενώ παλιά και οι γήλοφοι και τα λεγόμενα βραχώδη της πεδία γεμάτα ήτανε με πλούσια γη, και τα βουνά της γύρω δασωμένα. Τώρα, θάμνοι φυτρώνουν στα βουνά, μονάχα για τις μέλισσες τροφή. Δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που τα δέντρα ήταν ακόμα σώα και πρόσφεραν το ξύλο τους για τις μεγάλες οροφές των οικοδομημάτων. Το ετήσιο νερό δεν έρρεε ανεξέλεγκτα από τη αποψιλωμένη γη στη θάλασσα, το χώμα το συγκρατούσε, το απορροφούσε και το αποταμίευε σε κοιλότητες, και υπήρχε άφθονο παντού νερό στις κρήνες, στα ποτάμια, στις πηγές...». 

Δεν διατηρούμε δυστυχώς καλές σχέσεις με τα ποτάμια μας. Tους πετάμε σκουπίδια και κάθε είδους απορρίμματα, τα μπαζώνουμε και φυτεύουμε από πάνω σπίτια, αντί για δέντρα. Tα εγκλωβίζουμε σε μπετονένια κανάλια, τα μετατρέπουμε σε υπονόμους και τελικά σε μονίμως μποτιλιαρισμένους αυτοκινητόδρομους. Γνωστή η μοίρα των δύο φημισμένων ποταμών της Αττικής με τα πανάρχαια προελληνικά ονόματά τους, του Iλισσού και του Κηφισού, αλλά και του βοιωτικού Ασωπού και του μεσσηνιακού Πάμισου. 

Στον Ιλισσό, σύμφωνα με το μύθο, έπαιζε κάποτε με τις φίλες της η Ωρείθυια, κόρη του βασιλιά Ερεχθέα, όταν την άρπαξε βίαια ο άνεμος Βορέας και την έκανε γυναίκα του. Ο Πλάτων (Φαίδρος 229) περιγράφει με ευαισθησία το τοπίο γύρω στις όχθες του ποταμού Ιλισσού που αγαπούσε ιδιαίτερα ο Σωκράτης. Αναφέρει βωμό του Βορέα κοντά στη διάβαση του ποταμού προς το ιερό της Αγροτέρας Αρτέμιδας. Ο Φαίδρος, ύστερα από μακρά συζήτηση με τον Λυσία στο σπίτι του κοντά στο ιερό του Ολυμπίου Διός, βγήκε έξω από τα τείχη της Αθήνας για να μελετήσει ένα χειρόγραφο σε τόπο ήσυχο, δροσερό και σκιερό καθώς πλησίαζε μεσημέρι και η ζέστη ήταν αφόρητη. Η περιοχή του Ιλισσού ήταν τόπος ιδανικός για μελέτη και περισυλλογή, τους καλοκαιρινούς μήνες. Στο δρόμο ο Φαίδρος συνάντησε τον Σωκράτη. Πέρασαν ξυπόλυτοι μέσα από την κοίτη του ποταμού, που την περίοδο εκείνη του καλοκαιριού είχε λίγο αλλά δροσερό και γάργαρο νερό. Κάθισαν κάτω από τη σκιά μιας «αμφιλαφούς και υψηλής» πλατάνου δίπλα στα «χαρίεντα και διαφανή» νερά του ποταμού στην απέναντι όχθη, στα κράσπεδα της καταπράσινης πλαγιάς ενός λοφίσκου, με τα τζιτζίκια να τραγουδούν ασταμάτητα γύρω τους, ενώ τα φύλλα των δένδρων θρόιζαν, καθώς τα άγγιζε η δροσερή πνοή του ανέμου. Το παραδείσιο αυτό τοπίο δίπλα στην όχθη του Ιλισσού συμπλήρωνε μια μικρή χαριέστατη πηγή με παγωμένο νερό και μια μεγάλη λυγαριά, που με τα άνθη της ευωδίαζε την ατμόσφαιρα. Υπήρχε και ιερό των Νυμφών και του Αχελώου εκεί κοντά με μικρά πήλινα αφιερώματα, καθώς και του Πάνα. 

Πώς να περιγράψω σήμερα την πλήρη εξαφάνιση του Ιλισσού και τη μετατροπή του σε υπόνομο κάτω από το κατάστρωμα των οδών Βασιλέως Κωνσταντίνου, Καλλιρρόης και Ιλισσού, πού να αποδώσω τη σημερινή κατάντια του πάλαι ποτέ παριλίσσιου τοπίου. Τι να πω για τα  πενιχρά λείψανα του ναού της Αγροτέρας και τις σύγχρονες οικοδομές που τον περιβάλλουν ασφυκτικά. Οι μυρωδιές που δεσπόζουν σήμερα εκεί δεν έχουν βέβαια σχέση με τις ευωδιαστές λυγαριές, το συνεχές μούγκρισμα των αυτοκινήτων δεν θυμίζει σε τίποτε το άσμα των τζιτζικιών και το θρόισμα των φύλλων. Το παραδείσιο παριλίσσιο τοπίο έχει μετατραπεί σε κόλαση.

Στα αρχαία χρόνια, ακολουθώντας κανείς την Ιερά Οδό που οδηγούσε στην Ελευσίνα, έφτανε στην ειδυλλιακή καταπράσινη παρόχθια περιοχή του Κηφισού. Εκεί που βρίσκεται σήμερα η Γεωπονική Σχολή και το περιφραγμένο κάποτε γέρικο ελαιόδενδρο, «η ελιά του Πλάτωνα», υπήρχε σεβάσμιο ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, όπου συλλατρεύονταν η Αθηνά Μορία, προστάτρια των λιόδενδρων, ο Ποσειδώνας Φυτάλμιος, προστάτης της βλάστησης και ο άνεμος Ζέφυρος, το δροσερό αεράκι που ερχόταν απ’ την πλευρά της θάλασσας. Μια θάλασσα από λιόδεντρα που τ’ ασημένια φύλλα τους πάλλονταν στην πνοή του Ζέφυρου κάλυπτε την παρακηφίσια κοιλάδα. Εκεί φύτρωνε και η ιερή συκιά, το δένδρο που η θεά Δήμητρα φανέρωσε για πρώτη φορά στον Φύταλμο, που τη φιλοξένησε.  

Η σημερινή Ιερά Οδός συναντάει ένα ρέμα με στενή και βαθιά κοίτη, που ρέει ανάμεσα στη Γεωπονική Σχολή και την εκκλησιά του Αγίου Σάββα. Ηταν κάποτε ο σημαντικότερος από τους τρεις βραχίονες του αρχαίου Κηφισού. Τον διέσχιζε κανείς περνώντας πάνω από την περίφημη γέφυρα των «γεφυρισμών», όπου ακούγονταν τα αμοιβαία σκωπτικά πειράγματα ανάμεσα στους συμμετέχοντες στη μεγάλη πομπή των Ελευσινίων. Η γέφυρα ήταν έργο του Ρόδιου αρχιτέκτονα Ξενοκλή, που είχε μετοικήσει από τη Λίνδο στην Αθήνα. Οι έφηβοι με την ενηλικίωση συνήθιζαν να αφιερώνουν τα μαλλιά τους στον Κηφισό, όπως ο Αχιλλέας που είχε τάξει την κόμη του στο Σπερχειό, ποταμό της ιδιαίτερης πατρίδας του. 

Η σημερινή κοίτη του Κηφισού με τη σύγχρονη γέφυρα της Ιεράς Οδού, που βρίσκεται 1.500 περίπου μέτρα δυτικότερα της αρχαίας, είναι εγκλωβισμένη σε τσιμεντένια  αναχώματα, ενώ πάνω της ρέει αργά αλλά σταθερά, σε εικοσιτετράωρη βάση ένα τεράστιο συμπαγές «ποτάμι» μποτιλιαρισμένων δίτροχων και τετράτροχων οχημάτων που μουγκρίζουν ξερνώντας καυσαέρια. Αντί για σκωπτικά πειράγματα ανταλλάσσονται εκεί καθημερινά χυδαίες βρισιές μεταξύ των οδηγών της αυτοκινητοπομπής. Ο ειδυλλιακός Κηφισός μεταλλαγμένος σε τερατώδη λεωφόρο, το γνωστό μας «Ποτάμι»! Στα τσιμενταρισμένα σωθικά του αντί για γάργαρο νερό κυλάει ένα παράξενο ερυθροκύανο δυσώδες υγρό που εκβράζεται στο Φαληρικό Δέλτα. Κανείς δεν τολμά πια να αφιερώσει εδώ τα μακριά μαλλιά της νιότης του. Προτιμά να προσπεράσει όσο γίνεται ταχύτερα. Guarda et sputa! Ο,τι υπήρχε ανάμεσα στις εκβολές του Κηφισού, στο Φάληρο, και στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου: ιερά, ναοί, βωμοί θεών και ηρώων έχει μπαζωθεί και αναμένεται με αγωνία από το 2004 ως σήμερα η φημολογούμενη αξιοποίηση (scribe τσιμεντοποίηση) της περιοχής.

Η ίδια, ίσως και χειρότερη μοίρα είναι βέβαιο ότι επιφυλάσσεται και για το μεγάλο ποτάμι της νότιας και δυτικής Βοιωτίας, τον Ασωπό. Δέχεται τα πρώτα νερά του στην περιοχή των Λεύκτρων και της Εύτρησης και καθώς ρέει προς τα ανατολικά ενισχύεται στο δρόμο του απ’ όλα τα ρέματα και τα μικρότερα ρυάκια της Παρασώπιας περιοχής, πριν καταλήξει στον Ευβοϊκό Κόλπο, βόρεια του Ωρωπού. Το ποτάμι την εποχή των βροχών κατεβάζει νερό και γίνεται σχεδόν αδιάβατο (Θουκυδίδης 2.5).  Ο Ομηρος στην Ιλιάδα (Δ 383) χαρακτηρίζει τον Ασωπό «βαθύσχοινον» και «λεχεποίην», γιατί στις όχθες του υπήρχαν παντού θάμνοι μεγάλοι, σχοίνα, και άφθονο χορτάρι. Σήμερα κατά μήκος του ρου του υπάρχουν μεγάλες ρυπαίνουσες βιομηχανικές μονάδες και άφθονα σκουπίδια, διασχίζει χωράφια που ραντίζονται με φυτοφάρμακα, μεταφέρει στην κοίτη του ως τις εκβολές παντοειδή πολύχρωμα και δυσώδη υγρά και στερεά απόβλητα εργοστασίων και τα ξερνάει στον Ευβοϊκό! Πώς φτάσαμε αλήθεια ως εδώ; Είναι δυνατό να συνεχίσουμε να ασεβούμε ατιμωρητί προς το περιβάλλον; 

Η γεωγραφική θέση της Μεσσηνίας κατά μήκος της δυτικής ακτής της Πελοποννήσου και το ήπιο μεσογειακό κλίμα την ανέδειξαν σε περιοχή ευνοημένη από τη φύση με μεγάλη ποικιλία ζώων της στεριάς και των νερών και με παραγωγή αγροτικών προϊόντων με κυρίαρχο το ελαιόλαδο. Ο Πάμισος, το πλατύ ποτάμι της μεσσηνιακής γης, πλωτό στην αρχαιότητα και πλούσιο σε ψάρια, που διασχίζει την εύφορη ευλογημένη κοιλάδα που διακαώς επιθυμούσαν και ασταμάτητα διεκδικούσαν οι Σπαρτιάτες, την Μακαρία των παιδικών χρόνων του Στέφανου Ληναίου, θεοποιήθηκε και λατρεύτηκε στην αρχαιότητα και εικονίζεται ως ταύρος ορμητικός, δυνατός και γονιμοποιός. Κανείς δεν κολυμπά ούτε και ψαρεύει σήμερα στον Πάμισο, η μόλυνση και δω είναι προχωρημένη με κύρια πηγή τα λύματα από τα ανεξέλεγκτα λιοτρίβια που χύνονται στους παραπόταμους, κατά κύριο λόγο στον πανάρχαιο ποταμό Βαλύρα, τη σημερινή Μαυροζούμενα με την ιστορική τριπλή γέφυρα στο Νεοχώρι του Μελιγαλά. Την γέφυρα της Μαυροζούμενας κατασκεύασε ο στρατός των Θηβαίων του Επαμεινώνα που τύχησε την αρχαία πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, τη Μεσσήνη. Από τη γέφυρα αυτή πέρασε ο περιηγητής Παυσανίας. Πάνω στη γέφυρα αυτή περπάτησαν Ρωμαίοι, Φράγκοι, Βενετσιάνοι και Οθωμανοί, ο Σούμπασης Ινάν την επισκεύασε. Γάργαρα νερά έβρεχαν κάποτε τα στέρεα ποδαρικά της, μελανά αμφίβολης ποιότητας νερά, ανάκατα με μολυσμένα απόβλητα τα βρέχουνε στις μέρες μας. Ιστορικό μνημείο ύψιστης σημασίας δεν είναι μόνο η κατασκευασμένη από θνητούς ανθρώπους γέφυρα που οδηγεί στην Αρκαδική Πύλη της Μεσσήνης, είναι και ο «ηρωικός» Βαλύρας που δηλητηριάζεται καθημερινά, καθώς και Πάμισος ο θεϊκός που γονιμοποιεί τις εύφορες κοιλάδες. Τόσο την κατασκευή όσο και τη χρήση των γεφυριών, τοπόσημων της ελληνικής υπαίθρου, συνοδεύουν λαϊκές αφηγήσεις, δεισιδαιμονίες, μύθοι και θρύλοι για φημισμένους μαστόρους και πανέμορφες κυράδες. Το λαϊκό προφορικό αυτό απόθεμα, κομμάτι της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς μας, άρρηκτα δεμένο με την υλική υπόσταση των γεφυριών και του φυσικού περιβάλλοντος, είναι που κάνει τη διαφορά και αναδεικνύει τις μοναδικές αυτές χειροποίητες κατασκευές σε έργα τέχνης, σε μνημεία που ζητούν σήμερα απεγνωσμένα την προστασία μας.      

Η κατάσταση επιδεινώνεται δραματικά, προστέθηκαν: η μόλυνση του αέρα, τα ανεξέλεγκτα νταμάρια, οι ανοιχτές χωματερές, τα τοξικά απόβλητα, τα ρέματα που κτίστηκαν αυθαίρετα, η αποθέωση του αυτοκινήτου και η αυτοκρατορία του μπετόν αρμέ. Ζούμε με την ελπίδα και το όνειρο της ανάκαμψης, περιμένουμε τον «Δήμαρχο Μεσσία» που θα μας σώσει, δημιουργώντας πάρκα, κήπους, παιδικές χαρές, ελεύθερες παραλίες, που θα γκρεμίσει τα αυθαίρετα, θα μας απαλλάξει απ’ τις χωματερές και τα νταμάρια, τα απόβλητα των ελαιοτριβείων. Η ύπαρξη μιας πόλης σχετίζεται άμεσα με τον αλώβητο περιβάλλοντα φυσικό χώρο της, αν διακοπεί αυτή η σχέση η πόλη εξαφανίζεται, πεθαίνει.

Ζούμε σήμερα σ’ ένα παγκόσμιο χωριό, σ’ ένα παγκόσμιο εθνο-τοπίο (global ethnoscape), όπως νεολογικά το ονομάζει ο Appadurai, και η διανομή “κοινών εικόνων” για τον κόσμο συνηγορεί υπέρ μιας “κοινής άποψης” για τον πολιτισμό. (4) Η πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα σήμερα είναι να κατανοήσει ότι ο πλανήτης αποτελεί μια ολότητα και να επινοήσει στρατηγικές που θα αποτρέψουν τη ραγδαία καταστροφή του περιβάλλοντος και την οικονομική ταυτόχρονα κατάρρευσή του, να αναπτύξει σχέδιο για τη βιωσιμότητα του πολιτισμού μας και την πορεία προς ένα πιο αισιόδοξο μέλλον. Με άλλα λόγια, “να χτίσουμε έναν κόσμο όπου θα ικανοποιούνται οι βασικές ανάγκες όλης της ανθρωπότητας και θα μας επιτρέπει να θεωρούμε τους εαυτούς μας πολιτισμένους”. (5) 

Η ίδρυση της μη κυβερνητικής διεπιστημονικής Οργάνωσης “Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού”, καθώς και η ίδρυση σε συνέχεια μιας ανάλογης από τον Λέστερ Μπράουν είχαν ως έναυσμα την ατμοσφαιρική ρύπανση της Αθήνας, την καταστροφή μεγάλου μέρους της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς με στόχο το εύκολο κέρδος, με μοχλό την αντιπαροχή και συγχωροχάρτι την ατελή νομική προστασία ορισμένων παραδοσιακών οικισμών. (6) Τρία ρεύματα συνενώθηκαν και δημιούργησαν το πλατύ ποτάμι της οικολογίας, κατά τον Κώστα Καρρά: η αγάπη για τη φύση, ο σεβασμός της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και το ενδιαφέρον για τη δημόσια υγεία. Aναλύεται η σημερινή δραματική κατάρρευση του ελληνικού και κατ᾽ επέκταση του δυτικού κοινωνικού, οικονομικού και διοικητικού μοντέλου, καθώς και οι καταστροφικές συνέπειες της κατάρρευσης για το περιβάλλον και την επιβίωση των κατοίκων. Το πρόβλημα διασάλευσης της ευπαθούς ισορροπίας μεταξύ φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, με την τερατώδη διόγκωση του δεύτερου, δεν είναι μόνο ελληνικό ή ευρωπαϊκό, είναι παγκόσμιο και απειλεί την επιβίωση του ίδιου του πλανήτη Γη. Για τα φλέγοντα ζητήματα του περιβάλλοντος χρησιμοποιείται γλώσσα καυστική για τους υπεύθυνους και τους υποκριτές, για τις αυθαιρεσίες των υπουργών, την κομματοκρατία, τα ρουσφέτια, την απουσία δασολογίου, την μη τήρηση του άρθρου 24 του Συντάγματος, την εγκληματική μόλυνση των ποταμών, της θάλασσας και της ατμόσφαιρας. Οι πελατειακές σχέσεις από συστάσεως του ελληνικού κράτους είναι εκείνες που διαμόρφωσαν τη βαθύτατα πωρωμένη σχέση του Δημοσίου με τους πολίτες, οι βραχυπρόθεσμες επιτυχίες κοντόφθαλμων συναλλαγών διαμόρφωσαν μεσοπρόθεσμα την αποκρουστική εικόνα του Ελληνα ως ανακόλουθου κατεργάρη. (7)

Η προστασία του φυσικού κάλλους, των φυσικών και ιστορικών χαρακτηριστικών και της άγριας πανίδας και των μνημείων είναι θέμα επιβίωσης και ευημερίας του ανθρώπινου γένους. Εκ των ουκ άνευ είναι και η καλλιέργεια των ανθρώπων με τρόπο και μέσα που θα τους ωθεί να διατηρούν άθικτα τα παραπάνω αγαθά, ώστε να μπορούν να τα απολαμβάνουν και οι επόμενες γενιές. (8) 

Πέτρος Θέμελης

pthemelis@hotmail.com                                                                                                                                                                                1. Gadamer 1975.

2. Α. Βιστωνίτη, Τα βιβλία που συγκλόνισαν τον κόσμο, ΤΟ ΒΗΜΑ 22.10.06, σελ. 49.

3. K.Δ. Γεωργούλης, Φιλοσοφία της Iστορίας (εκδ. Παπαδήμα), Aθήνα 1993, 3-6.

4 Arjun Appadurai, Global Ethnoscape: Notes and Queries for a Transnational Anthropology, στο R.   G. Fox (εκδ.), Recupturing Anthroplogy: Working in the Present, Santa Fe, New Mexico1991, 191-210.

5. Οπως τονίζει ο Lester R. Brown στο βιβλίο του: Ο πλανήτης μας στα όριά του ή πώς θα αποτρέψουμε την περιβαλλοντική και την οικονομική κατάρρευση (μετάφρ. Χρ. Φουντούλης), Αθήνα 2011.

6. Κ. Καρράς, Ημιτελές Τοπίο: Βούληση και Αντίθεση στον Αγώνα για την Αειφορία (εκδ. Ωκεανίδα), Αθήνα 2011. Το βιβλίο παρουσιάστηκε από τον υποφαινόμενο, τον αστροφυσικό Νικόλαο Ζερεφό, τον συνταγματολόγο Νίκο Αλεβιζάτο, τον συγγραφέα Απόστολο Δοξιάδη και γνωστή ηθοποιό, υπουργό Πολιτισμού σήμερα, Λύδια Κονιόρδου.

7. Κ. Καρράς, ό.π.

8. Τζον Γκ. Μίτσελ, Απειλούμενα καταφύγια, National Geographic 17, αρ. 4, 2006, 52-61. https://www.eleftheriaonline.gr/

ΟΙ ΠΕΙΡΑΤΕΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΊΟΥ

Το Αιγαίο,  ο ανατολικός κόλπος της Μεσογείου και το λίκνο του ελληνικού πολιτισμού, υπήρξε  πριν πολλά χρόνια ένα εξαιρετικό λημέρι για τους πειρατές,  Τα χιλιάδες μικρά νησιά με τα  βράχια,τις  σπηλιές, και τις πολλές κρυμμένες παραλίες έγιναν  ιδανικές κρυψώνες  για τους Πειρατές Χρησιμοποιώντας τα ως ορμητήριο μπορούσαν να εντοπίζουν και να λεηλατούν τα εμπορικά πλοία που ταξίδευαν μέσα στη περιοχή τους.Το έργο της πειρατείας γινόταν  επίσης λιγότερο δύσκολο από το γεγονός ότι τα εμπορικά πλοία έπλεαν κοντά στην ακτή και ποτέ δεν αποτολμούσαν ταξίδια  στην ανοικτή θάλασσα.  Οι δραστηριότητες των Πειρατών είχαν δυο στόχους ...πρώτον τα διερχόμενα σκάφη και τα εμπορεύματα τους και δεύτερον τις επιδρομές ενάντια στους τοπικούς πληθυσμούς των νησιών με στόχο να κλέψουν τους πολύτιμους σπόρους ,τα ζώα τους και συνάμα την αρπάγη των νεότερων και δυνατότερων από τους ντόπιους για να τους χρησιμοποιήσουν ως άμισθα πληρώματα στα πειρατικά σκάφη τους. Νησιά όπως η Ίος το 1528, η Σάμος για πολλές δεκαετίες, αλλά και η Σκιάθο, η Σκόπελος και τα Κύθηρα το 1570 έγιναν  έρημα, ως αποτέλεσμα της εν λόγω δραστηριότητας.Τον 16ο και ιδιαίτερα τον 17ο αιώνα, η πειρατεία αποτελεί κανόνα της καθημερινής ζωής. Από το Βόρειο Αιγαίο ως το Ικάριο (το δικό μας πέλαγος) και το Λιβυκό πέλαγος τα πειρατικά και κουρσάρικα καράβια παραμονεύουν. Οι απέραντες ελληνικές ακτές με την ιδιαίτερη ακτογραμμή, τους βράχους, τις σπηλιές και τους πάμπολλους αθέατους όρμους είναι ιδανικά κρησφύγετα. Ο περιηγητής Deshayes συμβουλεύει τους ταξιδιώτες για Κωνσταντινούπολη να αποφεύγουν το ταξίδι με πλοίο, διότι οι πειρατές καραδοκούν ανάμεσα στην Κρήτη και την Πελοπόννησο (Κάβο Μαλέα).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον κατά την περίοδο της πειρατείας παρουσιάζει η νήσος Κίμωλος, η οποία έχει κάτι σαν ασυλία από πειρατές και κουρσάρους καθώς φιλοξενεί μόνο περί τις πεντακόσιες γυναίκες και έξι με οκτώ καθολικούς παπάδες για τις ανάγκες των πειρατών του Αιγαίου. Ένα άλλο σημαντικό λημέρι πειρατών ήταν και οι Φούρνοι Κορσεών (ή αλλιώς Φούρνοι Ικαρίας)Τα ελληνικά κουρσάρικα και πειρατικά είχαν συνήθως στα πληρώματα τους ορθόδοξους παπάδες όπου για τα πειρατικά της Μάνης ήταν απαράβατος κανόνας.

Ο Ιούλιος Βερν το 1883 έως 1888 ακολουθεί θαλάσσιες ρότες με μηχανοκίνητο ιστιοφόρο. Το 1884 γράφει το βιβλίο "Το Αρχιπέλαγος στις φλόγες" (ή "Οι Πειρατές του Αιγαίου") όπου και μας περιγράφει πως στην Μάνη οι μοναχοί ήταν ουσιαστικά βιγλάτορες που καραδοκούσαν να φανεί κάποιο πλοίο και με τεχνάσματα μετά να το οδηγήσουν στα βράχια ή σε κάποιο ύφαλο. Έτσι λοιπόν μπορούσαν οι ντόπιοι να πλιατσικολογήσουν χωρίς κινδύνους. Τέλος αναφέρεται διεξοδικά στην περιοχή της Μάνης του Μαραθιά, Κυθήρων και Αντικυθήρων.

— Καράβι! ξεφώνισε. ο καλόγερος Σαν αστραπή τινάχτηκαν όλοι οι τεμπέληδες, χτύπησαν παλαμάκια κι έτρεξαν σ’ ένα βράχο πάνω από το λιμάνι. Από κει μπορούσαν ν’ αγναντέψουν μακριά όλο το πέλαγος. Ένας ξένος θα νόμιζε πως η κίνηση τούτη έγινε από το ενδιαφέρον που έχουν οι ναυτικοί για κάθε πλοίο που έρχεται από τα ξένα. Μα πολύ πιο συμφεροντολογικό ενδιαφέρον αναστάτωνε έτσι τους λιμανιώτες μας. Γιατί οι Μανιάτες ήταν τότε αγριώτατος λαός και φοβεροί κουρσάροι. Κι ακριβώς το λιμάνι του Οίτυλου στην άκρη της Πελοποννήσου, ανάμεσα σε δυο θάλασσες και κοντά στα Ανηκύθηρα, το αγαπημένο νησί των κουρσάρων, ήτανε περίφημο για τη δουλειά τούτη. Το κέντρο αυτό της Μάνης το λέγανε Κακοβούνι κι οι κακοβουνιώτες, ενεδρεύοντας στην άκρη αυτή του Ταίναρου, στύλωναν τα μάτια τους στο πέλαγος λαχταρώντας το πρώτο καράβι που θα φανεί να το κουρσέψουν. Του ρίχνονταν με τα δικά τους καράβια ή το τραβούσαν κοντά στη στεριά με ψεύτικα σινιάλα. Παντού λήστευαν και έκαιγαν. Λίγο τους έμελε αν το πλήρωμα ήταν Τούρκοι, Αραπάδες, Μαλτέζοι ή Έλληνες ακόμα! Τους έσφαζαν αλύπητα ή τους πουλούσαν σκλάβους στην Αφρική. Τύχαινε και δεν είχανε δουλειά, και δεν περνούσανε καράβια από τ’ ακρογιάλια της Κορώνης ή της Λακωνίας; Τότε, λοιπόν, παρακαλούσανε το θεό της φουρτούνας, να ευδοκήσει να τους στείλει κανένα καράβι μεγάλο και πλούσια φορτωμένο! Τώρα όμως και λίγες βδομάδες οι σφαγές και τα κούρσα είχανε σταματήσει. Κανένα καΐκι δεν ξέπεσε στ’ ακρογιάλια της Μάνης. Φαντάζεστε λοιπόν τι χαρά ξέσπασε, ήταν το καλόγερος πρόσφερε την περιπόητη λέξη: — Καράβι!..απόσπασμα απο το βιβλίο του ΙΟΥΛΙΟΥ ΒΕΡΝ ΟΙ ΠΕΙΡAΤAI ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ (L’ARCHIPEL ΕΝ FEU) Διασκευή: Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ     φωτογραφια

Κοσμάς Ινιωτάκης

Σ' όλα τα νησιά του Αρχιπελάγους και στις παράκτιες περιοχές υπήρχαν παρατηρητήρια, βίγλες, απ' όπου οι βιγλάτορες παρακολουθούσαν μέρα και νύχτα τα καράβια που πλησίαζαν στη στεριά και ειδοποιούσαν τον πληθυσμό μόλις διέκριναν κάποιο πλοίο.

Διαβόητος έμεινε σε όλη την Μεσόγειο ο Έλληνας εξωμότης πειρατής και κουρσάρος Μπαρμπαρόσα (Κοκκινογένης). Στην ουσία όμως δεν επρόκειτο για έναν αλλά για δύο αδέρφια, οι οποίοι κατάγονταν από τη Λέσβο και ήταν εγγόνια παπά. Το 16ο αιώνα είχαν καταληστέψει με τα πλοία τους όλα τα παράλια της ανατολικής Μεσογείου και τις Ενετοκρατούμενες Κυκλάδες, σπέρνοντας τον τρόμο σε όλο το Αιγαίο με απίστευτη αγριότητα, δημιουργώντας μέχρι και δικό τους κράτος (Μπαρμπαριά) και κόβοντας δικό τους νόμισμα.

Είναι γεγονός ότι κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου επιδίδονται στην πειρατεία άνθρωποι κάθε εθνικότητας και θρησκεύματος από νησιώτες μέχρι Τυνήσιους, Βενετούς, Σικελούς και Τούρκους. Πειρατές ήταν και οι Μανιάτες. Τη Μάνη την ονόμαζαν Μεγάλο Αλγέρι. Τον 18 αιώνα, η Μάνη ζει από πειρατικές επιδρομές αποκλειστικά. Όταν δεν ταξιδεύουν με τα καράβια τους, ενεδρεύουν περιμένοντας να παρασυρθεί κάποιο καράβι στην ακτή από την κακοκαιρία ή από τα δόλια τεχνάσματα τους.

Αρχές 19ου αιώνα ο αριθμός των ελληνικών πλοίων που επιδίδονται σε πειρατικές επιδρομές αυξάνεται σταθερά εξαιτίας της δυσμενούς τροπής που παίρνει ο Αγώνας. Στις αρχές του 1828 ήταν περί τα 1.500 πλοία και 50.000 ναύτες που ασχολούνται συστηματικά με την πειρατεία και λυμαίνονται το Αιγαίο. Από τον Ελλήσποντο ως τη Ρόδο και τα ανατολικά παράλια της Πελοποννήσου οι πειρατές προκαλούν με τη δράση τους πάμπολλα προβλήματα. Αυτός που τελικά κατόρθωσε να ελέγξει την κατάσταση, ήταν ο Καποδίστριας όταν ήρθε τον Ιανουάριο του 1828 στην Ελλάδα, για να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας. Η καταστολή της πειρατείας υπήρξε άμεση και εντυπωσιακή. Η πειρατεία εκριζώθηκε με τη σύσταση δύο ελληνικών μοιρών υπό τον Ανδρέα Μιαούλη και τον Κωνσταντίνο Κανάρη. Ωστόσο η δολοφονία του Καποδίστρια (1831) και η αναρχία που ακολούθησε, αναζωπύρωσε τη δραστηριότητα των πειρατών, μολονότι η Ελλάδα από το 1830 ήδη άρχισε τον ελεύθερο πολιτικό της βίο, που δεν της εξασφαλίζει όμως και την ανάλογη ευνομία.

Η εμφάνιση πειρατικών πλοίων στην ελληνική θάλασσα διακόπηκε οριστικά το 1850, όταν το Πολεμικό Ναυτικό ανέλαβε την καταδίωξή τους με την παράλληλη δράση και ξένων στόλων καταστρέφοντας οριστικά τα πειρατικά ορμητήρια του Αιγαίου. Από τη χρονιά αυτή ξεκινάει ως ένδειξη ελευθερίας και το άσπρισμα των σπιτιών στα νησιά του Αιγαίου από τους ντόπιους, καθώς δεν υπάρχει πια ο κίνδυνος θέασης των χωριών από τους πειρατές.

Εν κατακλείδι τον 19ο αιώνα, τα κρούσματα και οι πειρατικές επιδρομές γίνονται σπανιότερα και είναι βέβαια ηπιότερης μορφής απ' ότι σε προγενέστερες εποχές, γεγονός που σχετίζεται με την αρτιότερη κρατική οργάνωση αλλά και με τον εκσυγχρονισμό της ναυτιλίας.

Οι δε οικισμοί στα παραθαλάσσια μέρη και στα νησιά μέχρι τότε βρίσκονταν μακριά από την θάλασσα σε αθέατα σημεία και σε πάμπολλες περιπτώσεις τα σπίτια χτίζονταν το ένα δίπλα στο άλλο σε μορφή κάστρου (συναντάτε σε όλο το Αιγαίο).

Η Ικαρία, γεμάτη από πυκνά δάση  από τις βουνοκορφές της ως και τα παράλια από δένδρα αιώνων, με ορεινά κακοπέρατα και σωσμένα από τους καιρούς του Λίθου, με τους ραούς (τα ρήγματα της γης), τους απρόσιτους κρημνούς, τα υπόγεια κατοικητήρια, τα χωστά κελιά ήχωστοκέλια, με είσοδο κατακαλυμμένη από θάμνους αιωνόβιους, Αυτή η ιδιαίτερη και μοναδική σε όλο το Αιγαίο φύση της ήταν επόμενο να οπλίσει τους Ικαρίους  με την υποδειγματική αντιπειρατική εμπειρία και τη δυνατότητα που έμελλε να εξασφαλίσει την επιβίωση των ιδίων και της αρχαιότροπης ιωνικής λαλιάς των.Ο κυριότερος όμως λόγος της σωτήριας αντιπειρατικής τακτικής των Ικαριωτών ήταν ότι οι ίδιοι ήταν γνωστές των πειρατών αφού οι περισσότεροι κάτοικοι της Ικαρίας ήρθαν στο νησί  πότε σαν κυνηγημένοι από τα κουρσάρικα καράβια και πότε σαν πειρατές που αναζητουσαν  έναν άλλο τρόπο Ζωής....! 

Πηγες: monemvassia.gr http://marzurro.blogspot.gr/ https://ikarianews.net

Το αντιπειρατικό σπίτι, η τέχνη των Ικάριων για την Επιβίωση !

Το ιδιότυπο οικιστικό περιβάλλον της Ικαρίας παράγοντας ευζωίας των κατοίκων της.

Οι κάτοικοι της Ικαρίας από πολύ νωρίς οργάνωσαν ένα μοναδικό αμυντικό σύστημα που βασίσθηκε στην απόκρυψη και την αφάνεια και όχι στην συσπείρωση και την οχύρωση όπως στα περισσότερα νησιά, και το οποίο μεταξύ των άλλων είχε σαν αποτέλεσμα την δημιουργία μιας ιδιαίτερης μορφής οικισμών και κατοικίας. .. Η αμυντική αυτή οργάνωση του νησιού είχε σαν αποτέλεσμα την επιβίωση ενός λαού που διατήρησε μέχρι τουλάχιστον τις αρχές του 20ου αιώνα πολλά από τα αρχαία στοιχεία του όπως γλώσσα, έθιμα αλλά και την μορφή της κατοικίας του. Ποια είναι λοιπόν τα ιδιόμορφα χαρακτηριστικά του κτιστού περιβάλλοντος του

νησιού που προέκυψαν από όλα αυτά ...αυτό που οι Ικαριώτες ονομάζουν χυτό ή αντιπειρατικό σπίτι. Αυτό το ταπεινό μονόχωρο ορθογωνικής κάτοψης σπίτι, με την μονόρριχτη στέγη, με τον αυλότοιχο που καλύπτει όλη την πρόσοψη του και το χωστοκέλι του( ο υπόγειος οικογενειακός κρυψώνας)καθώς και με την αυστηρή

τυποποίηση της μορφής του, σε όλη την έκταση του νησιού, αποτελεί ένα μοναδικό

τύπο κατοικίας σε ολόκληρο το Αιγαίο αλλά και στον ελλαδικό χώρο. Το μονόχωρο αντιπειρατικό σπίτι αρχίζει να κτίζεται από τον 17ο αιώνα όταν οι κάτοικοι του νησιού κατεβαίνουν σε πιο φιλόξενες περιοχές. Είναι ένα μονόχωρο κτίσμα τοποθετημένο σε ημιορεινή, δασωμένη, και μακριά από την θάλασσα περιοχή, κοντά σε πηγή νερού και συνήθως σε σημείο (σπιτοκάθισμα) που προέκυπτε από εκσκαφή αν ήταν δυνατόν της ανωφέρειας ώστε να δημιουργηθεί πρανές ορύγματος (αγιάρι) αν δεν υπήρχε φυσικό πρανές (άσπα), πάνω στο οποίο ετοποθετείτο η πίσω πλευρά του κτίσματος.Σε κάθε αντιπειρατικό σπίτι υπήρχε διαμορφωμένη κόχη για τον χειρόμυλο. Μαζί με την πρωτόγονη εστία ήταν οι πλέον απαραίτητες κατασκευές για την ζωή της οικογένειας.

Το εξωτερικό μήκος της όψης ήταν περίπου 6,0-7,0 μέτρα και το πλάτος 3,50-4,00 μέτρα. Το ύψος της πρόσοψης 0,90-1,20 μέτρα και το ύψος της πίσω πλευράς 1,40-1,70 μ. Οι τοίχοι κατασκευάζονταν από πέτρες, χωρίς συνδετικό υλικό και επίχρισμα. Η στέγη ήταν μονοκλινής (μονόρριχτη, χυτή), καλυμμένη με πέτρινες πλάκες που στηρίζονταν σε ξύλινα δοκάρια τοποθετημένα κατά την μικρή διάσταση της κάτοψης (καταχύματα). Τα καταχύματα συνήθως ήταν χονδροί κλάδοι δένδρων ή κορμοί μικρών κυπαρισσιών. Στην πρόσοψη το κτίσμα είχε μία πόρτα (θυρίδα) ύψους 0,70-0,90 μ. η οποία ήταν και το μοναδικό άνοιγμα του σπιτιού. Καπνοδόχος δεν υπήρχε. Υπήρχε μόνο στην στέγη μία πλάκα πάνω από την εστία που μετατοπιζόταν και άφηνε άνοιγμα από όπου φωτιζόταν και αεριζόταν το σπίτι (ανεφάντης). Μπροστά στο σπίτι, προς τη θάλασσα ή την κατωφέρεια και σε απόσταση περίπου 1,00 μ. από την πρόσοψη κτιζόταν αυλότοιχος από ξερολιθιά σε ύψος λίγο μεγαλύτερο από την όψη του σπιτιού και σε μήκος όσο αυτή. Αυτός κάλυπτε το σπίτι ώστε να μην γίνεται αντιληπτό το φως κατά τη νύκτα όταν άνοιγε η πόρτα αλλά ούτε και οι άνθρωποι που κινιόνταν μπροστά στο σπίτι κατά την ημέρα. Παρουσίαζε δε την ίδια εικόνα με τους τοίχους των πεζουλιών που λόγω του κεκλιμένου εδάφους κατασκεύαζαν οι άνθρωποι για να καλλιεργήσουν. Τα σπίτια καλύπτονταν σχεδόν πάντα από πυκνή βλάστηση. Ήταν τόσο καλά κρυμμένα και προσαρμοσμένα στο άμεσο περιβάλλον, ώστε ήταν αόρατα από οποιοδήποτε σημείο. Μέσα στο σπίτι αρχικά υπήρχε μόνον μία πρωτόγονη εστία που απετελείτο από δύο αντικείμενες πέτρες (πυρομάχια) και ο χειρόμυλος. Η οικογένεια κοιμότανε στο χωμάτινο δάπεδο αφού έστρωνε δέρματα ή καμβά (τρίχινο ύφασμα). Σε επαφή με τον οπίσθιο τοίχο υπήρχε ο υπόγειος οικογενειακός κρυψώνας (χωστοκέλι). Αυτός είχε σκαφτεί στη γη με εκμετάλλευση της προς το πίσω μέρος σπιτιού ανωφέρειας πριν την ανέγερση του. Σε ώρες επιδρομών και κινδύνων η οικογένεια ξήλωνε από το εσωτερικό του σπιτιού σημείο του οπίσθιου τοίχου και κατέφευγε εκεί αφού αποκαθιστούσε εσωτερικά το άνοιγμα με τις ίδιες πέτρες. Το χωστοκέλι είχε συνήθως δεύτερη έξοδο διαφυγής καλυμμένη από βλάστηση, φυλασσόταν δε σ’ αυτό πάντα απόθεμα τροφίμων. Η κλοπή των εφοδίων αυτών από ντόπιους ετιμωρείτο με την ποινή του θανάτου από τους Δημάρχους ως πράξη εσχάτης προδοσίας κατά του «κοινού της πατρίδας».

Το αντιπειρατικό σπίτι είναι

κατασκευασμένο σε τέτοια θέση και με τέτοιον τρόπο που να μην διακρίνεται ακόμη και όταν βρίσκεσαι σχεδόν δίπλα του, αν δεν γνωρίζεις την θέση του. Η ιδιότητα του αυτή υπήρξε ένα από τα βασικά όπλα των Ικαριωτών στον αγώνα τους για επιβίωση. Θεωρείται το γνήσιο παραδοσιακό ικαριώτικο σπίτι που αποτέλεσε την μήτρα ενός ολόκληρου λαού για πολλούς αιώνες. πηγες https://ikarianews.net/         Γιώργος Ν. Κόκκινος Πολιτικός Μηχανικός

Η Ιστορία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στη Ικαρία

Η σκληρή αναμέτρηση 

Μια ξεχωριστή πλευρά της Ιστορίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας είναι αυτή που αναφέρεται στη δράση του στη Ικαρια  . Εκεί όπου οι δυσκολίες πολλαπλασιάζονταν από τη στενότητα των χώρων που αναγκαστικά περιόριζαν τις δυνατότητες ελιγμών, εκεί όπου η θάλασσα καθόριζε και τα όρια ανεφοδιασμού, αλλά και τις δυνατότητες ενίσχυσης και ανανέωσης των δυνάμεων. Περιορισμοί που αν στην περίπτωση της Πελοποννήσου οδήγησαν στην εξόντωση ολόκληρης της 3ης Μεραρχίας, στα νησιά προδιέγραφαν τη δράση των μαχητών του ΔΣΕ ως τα όρια των αποστολών αυτοκτονίας. Κι όμως, σ' αυτά τα στενά όρια αναπτύχθηκε μια πλούσια δράση που προκάλεσε ουκ ολίγα προβλήματα στην αστική τάξη και τα στρατιωτικά επιτελεία της. Δεν είναι τυχαίο ότι για την αντιμετώπιση του ΔΣΕ στη Σάμο κατέβηκε στο νησί ο ίδιος ο Αμερικανός στρατηγός Βαν Φλιτ, ούτε ότι στην Κρήτη ο πρώτος ρόλος για την αντιμετώπιση του επαναστατικού κινήματος δόθηκε στις ομάδες των φιλελεύθερων βενιζελικών.                                                 Ικαρία

Στην Ικαρία το κίνημα ήταν ανέκαθεν ισχυρό, γεγονός που μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας δεν άφηνε αρκετά περιθώρια για την εκεί δράση παρακρατικών συμμοριών. Ο νομάρχης, όμως, της Σάμου, Χρήστος Κούσουλας, επιδιώκοντας να δημιουργήσει και σ' αυτό το νησί εμφυλιοπολεμικό κλίμα, έστειλε στις εκεί αστυνομικές αρχές εμπιστευτικό τηλεγράφημα, με το οποίο διέταζε την άμεση σύλληψη όλων των στελεχών του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στην Ικαρία. Το τηλεγράφημα έγινε γνωστό στην τοπική Οργάνωση του ΚΚΕ, με αποτέλεσμα διακόσια περίπου μέλη και στελέχη του να περάσουν στην παρανομία. Στην αρχή κρύβονταν άοπλοι και αργότερα ορισμένοι απ' αυτούς παραδόθηκαν ή έφυγαν από το νησί - οι πιο πολλοί, όμως, έμειναν στην Ικαρία, περιμένοντας τις εξελίξεις.

Το καλοκαίρι του 1947, σε μυστική σύσκεψη στελεχών του Κομμουνιστικού Κόμματος, του Αγροτικού Κόμματος και της ΕΠΟΝ, συγκροτήθηκε διακομματική επιτροπή ως ενιαίο καθοδηγητικό κέντρο του ικαριώτικου κινήματος και πάρθηκαν αποφάσεις, που αφορούσαν τις σχέσεις και τη δουλειά με τους εξόριστους, τη φύλαξη του παράνομου μηχανισμού και την έκδοση της παράνομης πια εφημερίδας «Νέα Ικαρία». Στη σύσκεψη δεν συζητήθηκε η οργάνωση ένοπλων τμημάτων κρούσης στο νησί. Η απόφαση για την ένοπλη αυτοάμυνα πάρθηκε λίγο αργότερα, με εισήγηση του Γιάννη Σαλά, ο οποίος, πηγαίνοντας τότε στη Σάμο, πέρασε από την Ικαρία. Επρόκειτο, ωστόσο, για παθητική αυτοάμυνα, που εφαρμόστηκε μέχρι το τέλος, και όχι για ενεργητική, που την είχε αργότερα συμβουλεύσει το Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού της Σάμου.

Η πρώτη σύγκρουση των Ικαριωτών αυτοαμυνιτών με ομάδες των 300 χωροφυλάκων και των 100 περίπου ΜΑΥδων, που φρουρούσαν το νησί, πραγματοποιήθηκε στην περιοχή του Φραντάτου και εξελίχτηκε σε πολύωρη μάχη, χωρίς ωστόσο απώλειες. Η δεύτερη σύγκρουση έγινε στον Ορθό Λούρο, πάνω από το Μαυράτο, χωρίς επίσης απώλειες, η τρίτη στο Μαύρο Γκρεμό, πάνω από το Δρούτσουλα, με θύμα τον Γεώργιο Βελετάκη και η τέταρτη στον Αγιο Ονούφριο, με νεκρό τον Μόσχο Μάζαρη και αιχμαλώτους τον Γεώργιο Τσερμέγκα και τον Παναγιώτη Σαμπλίδη, που εκτελέστηκαν αργότερα, ύστερα από απόφαση του στρατοδικείου της Σάμου. Η πέμπτη σύγκρουση σημειώθηκε στο Δοκίμι, πάνω από την Αρέθουσα, με ένα νεκρό και μερικούς τραυματίες από τη δύναμη της Χωροφυλακής, και η έκτη στη χαράδρα της Σχίζας, μεταξύ Αρέθουσας και Καραβόσταμου, με νεκρό τον Διαμαντή Διαμαντή και βαριά τραυματισμένο τον Θεολόγο Τσούνη. Μέχρι το 1951 που οι τελευταίοι 8 αντάρτες φυγαδεύονται από το νησί, μεσολαβεί μια περίοδος σκληρής παρανομίας για την οποία, όμως, θα χρειάζονταν σελίδες ειδικής αναφοράς.                                                          

Δυστυχώς έως σήμερα δεν έχει εντοπιστεί έντυπο υλικό της ομάδας ανταρτών της Ικαρίας. Στο νησί λέγεται ότι κατά τη διάρκεια εξόρυξης σχιστόλιθων το 1970 στον παλιό δρόμο από Τσουδερό προς Μαυράτο βρέθηκε ένα σιδερένιο δοχείο με κατεστραμένο από την υγρασία έντυπο υλικό της ομάδας.

Ο αγωνιστής Αντώνης Καλαμπόγιας αναφέρει για την δραστηριότητα των οκτώ: 

" Με ένα πολύ πυκνό δίχτυ καταφυγίων μέσα στα χωριά και στα βουνά δημιουργήσαμε τις προϋποθέσεις για να σ΄τησουμε ένα γερό κομματικό μηχανισμό. Προμηθευτήκαμε δύο ραδιόφωνα, δύο γραφομηχανές, πολυγράφους, χαρτί και ότι άλλο χρειαζούμενο και στήσαμε το "εκδοτικό" μας σε ένα καταφύγιο. Άρχισε όλο το νησί να έχει και το παράνομο δελτίο και τα άλλα παράνομα έντυπά του. Ο κάθε αγωνιστής διάβαζε προσεκτικά το γραφτό που έπαιρνε στα χέρια του. Κι ο καθένας καταλάβαινε σε ποιες συνθήκες τυπώνονταν και με τι δυσκολίες και κινδύνους έφθανε στα χέρια του κάθε έντυπο της οργάνωσης." 

Η ενημέρωση των κατοίκων της Ικαρίας από τα παράνομα έντυπα των οκτώ συνεχίστηκε παρά τα δρακόντεια τρομοκρατικά μέτρα των αστυνομικών αρχών του νησιού. μέχρι το Σάββατο 15 Ιούλη 1955, όταν κατόρθωσαν να αποδράσουν με καΐκι, στέλνοντας από το πέλαγος το μήνυμα: 

Αγαπημένη μας Νικαριά, καλή αντάμωση

 

Ενα περιστατικό της Λευκής Τρομοκρατίας στην Ικαρία

Η σύγχρονη ιστοριογραφία αναφέρεται στην περίοδο 1945-1946 ως περίοδο της Λευκής Τρομοκρατίας στην μετακατοχική Ελλάδα. Είτε συμφωνούμε είτε όχι με την περιοδολόγησή της συμφωνούμε ότι στο διάστημα αυτό συνέβησαν σωρείας περιστατικών βίας και αυθαιρεσίας ενάντια στους κομμουνιστές και τους αγωνιστές της Κατοχής. 

Στο νησί της Ικαρίας λόγω της μεγάλης του συμμετοχής στο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, αλλά και λόγω της στενής επαφής των ντόπιων με το δημοκρατικό και προοδευτικό στοιχείο ήδη από την εποχή των μεταξικών διώξεων, τα περιστατικά αυτά δεν εμφανίστηκαν σε έκταση.

Ήδη από το 1945 κανένας από τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης δεν αισθάνεται ασφαλής στην Ικαρία, αλλά και γενικότερα στην Ελλάδα. Οι χωροφύλακες και ειδικά στην ύπαιθρο έχουν δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω σε κάθε πολίτη. Στήνουν δε τις πιο απίστευτες κατηγορίες προκειμένου να χαρακτηρίσουν έναν πολίτη ως "¨επικίνδυνο για την ασφάλεια" ή "τρομοκράτη". Τον συλλαμβάνουν κι από εκεί ξεκινά μια οδύσσεια βασανιστηρίων, διώξεων, φυλακίσεων, εξοριών και εκτελέσεων.

Έτσι και στην Ικαρία οι διωκόμενοι αγωνιστές που καταφεύγουν στα βουνά πληθαίνουν.

Στο Ξυλοσύρτης Ικαρίας στο βάθος μιας ρεματιάς βρίσκεται μια σπηλιά με απότομους γκρεμούς δίπλα της. Εκεί το 1946 κρύβονταν μια ομάδα 3-4 διωκόμενων αγωνιστών. Τη μέρα ήταν αδύνατο να πλησιάσει κανείς αυτή τη σπηλιά χωρίς να γίνει αντιληπτός. Τη νύχτα το πέρασμά του θα γίνονταν πολύ επικίνδυνο από το σκοτάδι. Την ημέρα, οι παράνομοι λουφάζουν και εποπτεύουν την γύρω περιοχή για κινήσεις. Τη νύχτα βγαίνουν για τις οργανωτικές τους δουλειές και για να ανεφοδιαστούν. 

Κάποια νύχτα, κάποιος ενημερωμένος προφανώς για τα κατατόπια των ανταρτών και τα περάσματα οδηγεί εκεί ένα απόσπασμα χωροφυλακής. Οι χωροφύλακες κυκλώνουν τη σπηλιά και φωνάζουν στους παράνομους να παραδοθούν. Εκείνοι, μη έχοντας όπλα ή άλλη δίοδο διαφυγής παραδίδονται στις αρχές. Ο αποσπασματάρχης όμως φαίνεται πως επιθυμούσε να χυθεί αίμα. 

Γνωρίζοντας από τον πληροφοριοδότη ποιος είναι ο επικεφαλής των παρανόμων ρωτά: "Ποιος από εσάς είναι ο Νιάπας Νέστορας;" Ο Νέστορας Νιάπας, ένα στέλεχος του ΚΚΕ και αντάρτης του ΕΛΑΣ βγαίνει μπροστά μερικά βήματα και παρουσιάζεται: "Εγώ είμαι. Γιατί;" Και ακριβώς στο σημείο που στέκονταν ο αποσπασματάρχης τον θερίζει με μια ριπή. Οι υπόλοιποι χωροφύλακες ρίχνουν μερικές τουφεκιές στον αέρα και κατεβαίνουν με τους αιχμαλώτους τους στο χωριό. 

Το περιστατικό αυτό αποτυπώθηκε ως "σκληρή μάχη με συμμορίτες" στον τύπο και εκθειάστηκε η γενναιότητα της χωροφυλακής. http://kokkinosfakelos.blogspot.gr

Το σανατόριο των Εξόριστων της Ικαρίας

Φυματικοί εξόριστοι σε τάφους συντρόφων τους στο σανατόριο της μονής Μουντέ

Το παρακάτω άρθρο χρησιμοποιεί στοιχεία και φωτογραφικά ντοκουμέντα από το υπέροχο βιβλίο του Δημήτρη Νταλιάνη Το σανατόριο εξόριστων Ικαρίας 1948-1949, από τις εκδόσεις Αλφειός.

Το σανατόριο των εξόριστων της Ικαρίας όπως το γνωρίσαμε μέσα από το βιβλίο του Δημήτρη Νταλιάνη, δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία της Επιτροπής Εξορίστων Ικαρίας για να καλύψει τις ανάγκες των φυματικών εξόριστων σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, να προστατεύσει τους υπόλοιπους κρατούμενους από μετάδοση της νόσου αλλά και τον ντόπιο πληθυσμό. Επικεφαλής της δημιουργίας του αλλά και της λειτουργίας του τέθηκε ο ειδικός πνευμονολόγος Δημήτρης Νταλιάνης, που κατά την διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης και των Δεκεμβριανών δούλεψε ακούραστα στο πλευρό των νοσοκόμων και των γιατρών της Εθνικής Αλληλεγγύης στο νοσοκομείο Σωτηρία.

Το σανατόριο που τοποθετήθηκε στην γνωστή μονή Μοντέ (ή Μουντέ)  στέγασε στην διάρκεια ζωής του πάνω από 120 εξόριστους παρέχοντας κάτω από τις χειρότερες δυνατές συνθήκες την καλύτερη δυνατή περίθαλψη. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά την δίχρονη λειτουργία του, αρκετοί θεραπεύτηκαν ή βελτίωσαν την κατάσταση της ασθενείας τους και μονάχα πέντε βαριές περιπτώσεις ασθενών πέθαναν (τα ιερά τους λείψανα βρίσκονται ακόμα θαμμένα στον προαύλιο χώρο της μονής).

Χαρακτηριστικό της αυτοθυσίας και της προσπάθειας του γιατρού Δημήτρη Νταλιάνη αλλά και όλου του προσωπικού ήταν η θεραπεία των ασθενών με το φορητό μηχάνημα πνευμοθώρακα που ο Νταλιάνης κατάφερε να φέρει από το σπίτι του στην Αθήνα μέσω της συζύγου του, η πειραματική ηλιοθεραπεία των συριγγίων και η αφαίρεση πύου με καλάμια ελλείψει σύριγγας !

Η ομάδα συμβίωσης του σανατορίου κατάφερε όχι μόνο να ζήσει αλλά και να δημιουργήσει καλλιτεχνικά, με χειρόγραφα βιβλία, ποιήματα, χειροτεχνήματα αλλά και με την μουσική της αυτοσχέδιας κιθάρας και μπαλαλάικας που έφτιαξε ο μαραγκός της ομάδας. Στην ομάδα των φυματικών συμμετείχαν και εθελοντές εξόριστοι που με ψεύτικες διαγνώσεις των γιατρών έρχονταν να ζήσουν κοντά στους φυματικούς και να αναλάβουν τις βαριές δουλειές που χρειάζονταν να γίνουν.


Στο σανατόριο νοσηλεύθηκαν μεγάλες μορφές του αντιστασιακού αλλά και καλλιτεχνικού χώρου όπως αυτή του καταξιωμένου ζωγράφου Δημήτρη Μεγαλίδη που φιλοτέχνησε το πορτραίτο του γιατρού Νταλιάνη και της συζύγου του.

Ο κατάλογος των νεκρών εξόριστων του σανατορίου

• Γκότσης Χαράλαμπος
• Λεονταρίδης
• Ξένος
• Πολίτης Κώστας
• Τσακαλώτος Ιωάννης

Εικόνες από το βιβλίο: 

Ασθενείς και νοσηλευτικό προσωπικό του σανατορίου Μουντέ 

Στη μάντρα του μοναστηριού Μουντέ 

Φυματικοί εξόριστοι στην μονή Μουντέ Ικαρίας

Χειρόγραφο βιβλίο φυματικού εξόριστου στην Μονή Μουντέ

Σημείωση βιβλίου εξόριστου

"Το βιβλίο αυτό άρχισα να το αντιγράφω το καλοκαίρι του 1948 στο μοναστήρι της βόρειας Ικαρίας
Παναγία του Μουντέ, όπου εκρατούμην εξόριστος και το τελείωσα εις το ξερονήσι
Μακρόνησος εις το τέλος του 1949. 
Ήταν μια διέξοδος (όχι χωρίς κίνδυνο) της σκέψης, εκείνες τις δύσκολες στιγμές 
που ο φασισμός μας κρατούσε αιχμαλώτους και που δυστυχώς μας κρατάει ακόμη 

Μάης 1950 "

Εφημερίδες της εποχής για τους φυματικούς της Ικαρίας

Εφημερίδες της εποχής για τους φυματικούς της Ικαρίας

Εφημερίδες της εποχής για τους φυματικούς της Ικαρίας
Από την εφημερίδα "Δημοκρατικός"

Υπηρεσιακό σημείωμα του Υγειονομικού Κέντρου Σάμου για τους φυματικούς εξόριστους της Ικαρίας

Το πορτραίτο της γυναίκας του Δημήτρη Νταλιάνη , Μαντώς  από το χέρι του ζωγράφου Δημήτρη Μεγαλίδη ( 24-8-1948) Φιλοτεχνήθηκε στη μονή Μουντέ

Το πορτραίτο του Δημήτρη Νταλιάνη , από το χέρι του ζωγράφου Δημήτρη Μεγαλίδη. Φιλοτεχνήθηκε στη μονή Μουντέ

Η μονή Μουντέ σήμερα

Στις μέρες μας, οι διάσπαρτοι τάφοι όσων έμειναν για πάντα εκεί, «συγκεντρώθηκαν» σε ειδικό χώρο, λίγα μέτρα έξω από το μοναστήρι.

Εκεί κάθε χρόνο στα τέλη Αυγούστου, (για τη χρονιά αυτή, η εκδήλωση είναι για αύριο Κυριακή 21 Αυγούστου με πρωτοβουλία του Συλλόγου Ραχιωτών, αλλά και τη συμμετοχή άλλων φορέων, συγγενών των θυμάτων και παλιών πολιτικών εξορίστων, γίνεται το ετήσιο μνημόσυνο (πολιτικό και θρησκευτικό).

Η μονή όπως φαίνεται από το δρόμο

Ο περίβολος της μονής Μουντέ σήμερα

Το πηγάδι της μονής Μουντέ                                                                             πηγη http://kokkinosfakelos.blogspot.gr/